ΠΕΡΙ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου «Περί συνεπιμέλειας μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων και άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου». Η διαβούλευση άρχισε την 18-3-2021 και έληξε 1-4-2021 διαβάζοντας τις απόψεις που ετέθησαν στην διαβούλευση,[μπορεί κάποιος να τις παρακολουθήσει στο http://www.opengov.gr/ministryofjustice/?p=14617]εύκολα διαπιστώνει, ότι ασκείται πίεση για την προώθηση του νόμου από ομάδες ανδρών – γονέων, οι οποίοι μάλιστα έχουν συστήσει οργανώσεις – σωματεία για προώθηση των σκοπών αυτών και θεωρούν εαυτούς αδικημένους από την ισχύουσα νομοθεσία δηλ. τις σχετικές διατάξεις του ΑΚ και τις εκδιδόμενες δικαστικές αποφάσεις, οι οποίες μετά την διάσταση των συζύγων και τη λύση του γάμου, συνήθως αναθέτουν την επιμέλεια των ανηλίκων τέκνων στις μητέρες.
Έγινε προσπάθεια να τροποποιηθούν οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα για την επιμέλεια των τέκνων των διαζευγμένων γονέων το έτος 2016, επόμενη προσπάθεια έγινε το 2017 αλλά και το έτος 2018 αλλά απέτυχε. Τώρα έχουμε νέα προσπάθεια και περιμένουμε το αποτέλεσμά της, βέβαια αν ψηφισθεί το σχέδιο νόμου και γίνει Νόμος του Κράτους, θα ικανοποιηθεί μεν ο εγωϊσμός μερικών γονέων, αλλά αυτή η ικανοποίηση θα είναι σε βάρος της ψυχικής ηρεμίας και της ανάπλασης της προσωπικότητας των παιδιών των.
Περί τινος πρόκειται; Σύμφωνα με το νόμο «Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων [γονική μέριμνα] οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία η δίκη που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του»[άρθρο 1510 ΑΚ]. «Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή την, επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του» [άρθρο 1518 ΑΚ]. «Γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο διατηρεί το δικαίωμα της προσωπικής επικοινωνίας με αυτό, οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους απώτερους ανιόντες του, εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος στις περιπτώσεις των προηγούμενων παραγράφων τα σχετικά με την επικοινωνία κανονίζονται ειδικότερα από το δικαστήριο»[άρθρο 1520 ΑΚ].
Η άσκηση της επιμέλειας του προσώπου του ανηλίκου ασκείται εκ μέρους των γονέων από κοινού. «Από κοινού» άσκηση της επιμέλειας σημαίνει ότι οι γονείς διαμορφώνουν κοινές αρχές και λαμβάνουν από κοινού τις σχετικές αποφάσεις. Η υλοποίηση των αποφάσεων αυτών μπορεί όμως να γίνεται κατά περίπτωση και εκ μέρους του ενός μόνο χωρίς να είναι αναγκαίο να ενεργούν πάντοτε και οι δύο μαζί. Το δικαίωμα και καθήκον της επιμέλειας είναι ανεπίδεκτο παραιτήσεως ή αναθέσεως σε τρίτους. Συμφωνίες όμως των γονέων βάσει των οποίων ανατίθεται σε τρίτο [π.χ εκπαιδευτήριο, δάσκαλο κλπ] η άσκηση επί μέρους λειτουργιών είναι ισχυρές[Γεωργιάδη – Σταθόπουλου ΑΚ 1518]. Ειδικότερα για το περιεχόμενο της επιμέλειας.
Ο νόμος [άρθρο 1511 ΑΚ] ορίζει ότι «Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου. Στο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν κατά τις διατάξεις του νόμου, το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησης της. Η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει επίσης να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της φυλής, της γλώσσας κλπ» Το ισχύον δίκαιο είναι παιδοκεντρικό, πρώτα ενδιαφέρεται να ικανοποιήσει τις ανάγκες του τέκνου και έπονται οι ανάγκες και οι αξιώσεις των γονέων.
Το σχέδιο Νόμου αντικαθιστά το άρθρο 1511 ΑΚ και θα ισχύσει μετά την ψήφιση του ως εξής: «Άσκηση – ανάθεση γονικής μέριμνας κατά το συμφέρον του τέκνου 1. Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου. 2. Στο συμφέρον του τέκνου, που εξυπηρετείται πρωτίστως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και στην αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς, πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο άσκησής της. Η απόφαση του δικαστηρίου λαμβάνει ιδίως υπόψη την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και με προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο. 3. Η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει επίσης να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας ιδίως του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της φυλής, της γλώσσας κ.λ.π.»
Επίσης αντικαθίσταται και το άρθρο 1520 ΑΚ και το οποίο θα έχει ως εξής:«1. Ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της, κατά το δυνατό, ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή αυτού με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλο γονέα σε καθημερινή βάση. Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου επικοινωνίας, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοινωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου, εφόσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου. Αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο έχει καταδικαστεί αμετάκλητα για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής. 2…..»
Α. Σήμερα, το ισχύον δίκαιο [Αστικό Δίκαιο – Οικογενειακό Δίκαιο] είναι παιδοκεντρικό, θέτει δηλαδή στο επίκεντρο το συμφέρον του τέκνου, που αποτελεί αόριστη νομική έννοια και οφείλει να λαμβάνεται υπόψη τόσο από τους γονείς κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας όσο και από το δικαστήριο κατά την έκδοση απόφασης. Και ως αόριστη νομική έννοια με αξιολογικό περιεχόμενο οφείλει να εξειδικεύεται από το δικαστήριο με βάση τα ιδιαίτερα γνωρίσματα κάθε επιμέρους περίπτωσης. Τα δικαστήρια μας εφαρμόζοντας το νόμο και αποβλέποντας στο συμφέρον των τέκνων, συνήθως την επιμέλειά των, την αναθέτουν στη μητέρα, όχι την γονική μέριμνα, η γονική μέριμνα συνεχίζει και ασκείται από αμφοτέρους τους γονείς. Η δικαστική απόφαση μετά από αιτήματα των διαδίκων κρίνει και για την επικοινωνία. Προσδιορίζει το χρόνο επικοινωνίας του άλλου συζύγου ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλεια, συνήθως μία εβδομάδα τα Χριστούγεννα μία εβδομάδα το Πάσχα και ένα μήνα το καλοκαίρι, μία ή δύο ημέρες την βδομάδα συνήθως Σάββατο ή Κυριακή ή όπως άλλως ήθελε συμφωνηθεί. Αντιθέτως, το νομοσχέδιο αυτό οριοθετεί εκ των προτέρων την αόριστη νομική έννοια του συμφέροντος του παιδιού, ορίζοντας ότι αυτό εξυπηρετείται άνευ ετέρου από την συμμετοχή και των δύο γονέων στη ζωή του (Νέο άρθρο 1511] γεγονός που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα ιδίως σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης κάθε μορφής. Περιορίζεται ως εκ τούτου και καθοδηγείται σε συγκεκριμένη κατεύθυνση η δικαστική κρίση., δηλαδή οι δικαστικές αποφάσεις που θα εκδίδονται θα έχουν υποχρέωση να προσδιορίζουν χρόνο επικοινωνίας με φυσική παρουσία τουλάχιστον 1/3 ετησίως.
Β. Με το ισχύον δίκαιο η θέλησή του παιδιού διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση και γενικότερα την πραγματοποίηση του δικαιώματος επικοινωνίας, ιδίως όταν η ηλικία και η ωριμότητα του είναι τέτοια, ώστε να του επιτρέπουν να διαμορφώνει αυτοτελώς δική του βούληση, ελεύθερη από αρνητικές επιδράσεις των γονέων η τρίτων. Τούτο σημαίνει ότι όταν το παιδί που διαθέτει ανάλογη ηλικία και ωριμότητα αρνείται την επικοινωνία για λόγους που από τη δική του υποκειμενική πλευρά είναι σημαντικοί ούτε οι γονείς ούτε οποιαδήποτε δικαστική απόφαση μπορούν να τον αναγκάσουν να δεχτεί την επικοινωνία [ΚουνουγέρηΜανωλεδάκη Αρμ. 42, 1100] διότι η πραγματοποίηση της επικοινωνίας ενάντια στην ελεύθερα διαμορφωμένη εύλογη βούληση του παιδιού δεν εξυπηρετεί το σκοπό της ούτε και στο συμφέρον του ανταποκρίνεται. Το μόνο που μπορούν να κάνουν οι γονείς ή το δικαστήριο στις περιπτώσεις αυτές είναι να προσπαθήσουν εξηγώντας το παιδί τη σημασία της επικοινωνίας να τον βοηθήσουν να ξανασκεφτεί και ενδεχομένως να μεταβάλει την αρνητική στάση εφόσον η προσπάθεια αυτή δεν ευδοκιμήσει τότε το δικαίωμα επικοινωνίας θα αποκλείεται ή θα περιορίζεται ανάλογα. Με τις νέες διατάξεις η θέληση του παιδιού δεν θα λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, εφ΄ όσον η επικοινωνία θα γίνεται με την φυσική παρουσία του άλλου γονέα και εφόσον «το συμφέρον του τέκνου εξυπηρετείται, πρωτίστως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του».
Γ. Ανατρέπει την παιδοκεντρική λογική του οικογενειακού δικαίου, καθώς θέτει στο νέο άρθρο 1511 υπό την εξισωτική, ισοπεδωτική της μορφή – κατ’ ουσία προάγοντας τις επιδιώξεις και το συμφέρον του «θιγόμενου» από το ισχύον μέχρι σήμερα καθεστώς γονέα – εισάγοντας εκ πλαγίου την ισόχρονη διαμονή με καθέναν από τους δύο γονείς («ασκούν από κοινού και εξίσου», νέο άρθρο 1511], με εναλλασσόμενη κατοικία. Η τελευταία όμως δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του τέκνου σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά αντίθετα μπορεί να συντείνει στην αποσταθεροποίησή του, ιδίως σε περιπτώσεις π.χ. μεγάλης απόστασης μεταξύ των κατοικιών, απόκλισης του βιοτικού επιπέδου σε καθένα από τα δύο σπίτια, έντονης συγκρουσιακής σχέσης μεταξύ των γονέων και αδυναμίας λήψης από κοινού αποφάσεων για θέματα που αφορούν το παιδί κ.α. Γίνεται αντιληπτό ότι πίσω από την επιμονή στο αίτημα για ισόχρονη διαμονή και εναλλασσόμενη κατοικία, λανθάνουν κίνητρα οικονομικά, δεδομένου ότι η ρύθμιση αυτή θα μειώσει το ύψος των καταβαλλόμενων διατροφών.
. Δ Κυρίως προβληματική εμφανίζεται η ρύθμιση σχετικά με τον χρόνο επικοινωνίας. Το νομοσχέδιο ορίζει ότι: «ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου επικοινωνίας», με αυστηρές προϋποθέσεις απόκλισης, δηλαδή σε ένα έτος το τέκνο θα διαμένει οκτώ [8] μήνες με τον ένα γονέα και τέσσερεις[4] μήνες με τον άλλο γονέα, ή κάθε μήνα 20 ημέρες με τον ένα γονέα και 10 ημέρες με τον άλλο γονέα. Η ρύθμιση αυτή αφήνει ευρύ περιθώριο για παραβίαση της ιδιωτικότητας τόσο του παιδιού όσο και του έτερου γονέα. Ορίζεται ακόμη πως: «αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο έχει καταδικαστεί αμετάκλητα για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής». Αυτό πρακτικά σημαίνει πως αν δεν υπάρχει αμετάκλητη δικαστική απόφαση, αν δεν έχουν εξαντληθεί όλα τα ένδικα μέσα, παραβλέποντας ακόμα και τις αποφάσεις του Πρωτόδικου Δικαστηρίου όσο και του Εφετείου, θεωρώντας τις αποφάσεις τους μη επαρκείς, ακόμα κι αν υπάρχουν ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία για τα ως άνω εγκλήματα, το τέκνο θα αναγκάζεται να έρθει σε επαφή με τον θύτη γονέα. Ακόμα και σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής ή έμφυλης βίας και σε περιπτώσεις σεξουαλικής παιδικής κακοποίησης, το παιδί υποχρεούται να έρχεται σε επαφή με τον θύτη.
. Ε. Πίσω από το νομοσχέδιο λανθάνει η αμφιλεγόμενη θεωρία του «Συνδρόμου Γονικής Αποξένωσης», στο οποίο αναφέρονται συχνά οι οργανώσεις, αλλά και κυβερνητικές πηγές που προώθησαν το συγκεκριμένο νομοσχέδιο εξαρχής.Το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης ή Αλλοτρίωσης είναι φαινόμενο το οποίο παρατηρείται σε παιδιά, τα οποία δεν επιθυμούν επαφή με κάποιον από τους δύο γονείς. Αυτό εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά χωρισμένων γονέων. Στις αρχές του 1970, όταν τα διαζύγια σημείωσαν μεγάλη αύξηση στον δυτικό κόσμο, ο Γκάρτνερ (Gardner) ερεύνησε το θέμα των επιπτώσεων στα παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν πάρει διαζύγιο. Δεν ήταν εύκολο να εξηγηθούν φαινόμενα όπου το παιδί στρεφόταν εναντίον του γονέα, που δεν είχε την επιμέλεια, δίχως λόγο. Αυτό μπορούσε να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Δεν ήταν απλή συκοφαντική δυσφήμιση του άλλου γονέα, δεν ήταν απλή πλύση εγκεφάλου του παιδιού, δεν ήταν απλό ψυχολογικό του πρόβλημα. Κάτι το διαφορετικό, το ανεξήγητο συνέβαινε. Πρώτος μίλησε γ’ αυτό ο Γκάρτνερ (PAS : ParentalAlienationSyndrome).
Στ.Σε περίπτωση που ήθελε η ψηφιστεί το νομοσχέδιο, αμέσως θα ακολουθήσουν πολλές αγωγές, για την συνεπιμέλεια των τέκνων, για τροποποίηση της επικοινωνίας των τέκνων με τους γονείς, θα ζητείται από τα δικαστήρια η επικοινωνία των τέκνων να γίνεται με την φυσική παρουσία του γονέα, που δεν έχει την επιμέλεια των τέκνων και η οποία κατά την εφαρμογή του νόμου θα πρέπει είναι τουλάχιστον το ένα τρίτο [1/3] του χρόνου. Αυτό θα έχει ως συνέπεια να ακολουθήσει και η τροποποίηση των δικαστικών αποφάσεων που καθορίζουν το ύψος της διατροφής διότι και η επιμέλεια του παιδιού προσμετράται, κοστολογείται σε χρήμα από τα δικαστήρια για το υπολογισμό και καθορισμό του ύψους της διατροφής των τέκνωνκλπ
Επίλογος.1.Για την οικονομική κρίση που διατρέχουμε «θεωρήθηκε» ότι σημαντικό αρνητικό ρόλο διαδραματίζουν και οι παλιές οικογενειακές σχέσεις διά τούτο, φαίνεται εισήχθη ο νέος θεσμός «του συμφώνου συμβίωσης» Ν. 4356/2015 [πλεοναστικός θεσμός εφόσον υπάρχει ο πολιτικός γάμος] Επίσης η λύση του γάμου να επέρχεται σχεδόν αυτόματα χωρίς όρους και προϋποθέσεις [επίσκεψη σε δικηγόρο, συμβολαιογράφο και Ειρηνοδικείο] και εκδίδεται το διαζευκτήριο σε 30 ημέρες[άρθρο 1441 του Αστικού Κώδικα ως τροποποιήθηκε με το Νόμο 4509/2017]. Σε συνέχεια, φαίνεται έρχεται και ο καινοφανής θεσμός της συνεπιμέλειας, άγνωστος σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν κοινό δίκαιο με το δικό μας, ο οποίος μόνο νέα θέματα [ψυχικά, ψυχολογικά, κοινωνικής προσαρμογής] θα δημιουργήσει σε βάρος των ανηλίκων τέκνων προς ικανοποίηση του εγωισμού των γονέων των.
2.Δεν υπήρξε πραγματική ανάγκη τροποποίησης των ισχυουσών διατάξεων του Αστικού Κώδικα οι οποίες είναι πλήρεις και ικανοποιούν όλες τις περιπτώσεις γονικής μέριμνας και επιμέλειας των τέκνων. Είναι γνωστό και από όλους αποδεκτό, οι διαζευγμένοι γονείς εφόσον διατηρούν ήπιες σχέσεις μεταξύ των, ωφελούν τα μέγιστα στην ορθή ανάπτυξη και διάπλαση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας των τέκνων των. Αυτοπεποίθηση,κοινωνικότητα,ηρεμία, ψυχική γαλήνη, ενδιαφέρον για καλή επίδοση στο σχολείο, κανένας νομοθέτης δεν μπορεί να προσδώσει στα παιδιά των διαζευγμένων γονέων, τουναντίον μπορεί να ανατρέψει την«όποια καλή κατάσταση» που υπάρχει σήμερα με την ψήφιση αυτού του νόμου, διότι υπάρχουν πολλές πιθανότητες, αν όχι βεβαιότητα, ότι πολλοί θα θελήσουν «να δοκιμάσουν» την συνεπιμέλεια σε βάρος της γαλήνης και ηρεμίας των παιδιών των …..
Θεσσαλονίκη 22-4-2021
Γεώργιος Ιορδ. Χορόζογλου
Δικηγόρος
Νομ. Σύμβουλος του
Συλλόγου Πολυτέκνων «οι Άγιοι Πάντες»